Meðhöndlun með ilmkjarnaolíum

Tuttugasta öldin hefur í okkar vestræna heimi einkennst af mikilli efahyggju og þröngsýni gagnvart náttúrulegum meðhöndlunarformum og gefið þeim nafnið óhefðbundnar lækningar sem mér finnst lýsa mjög vel þeim hroka og virðingarleysi sem þessar aldagömlu aðferðir sem náttúran bíður okkur uppá hefur mátt þola. En jákvæðar breytingar hafa orðið á síðustu tveimur áratugum eða svo þannig að í dag eru meðferðir eins og nudd, ilmolíumeðferð,svæðameðferð, nálastungur o.fl. sjálfsagður og eðlilegur hluti af lífsstíl stórs hluta fólks og margir innan heilbrigðisstétta eru farnir að bera sig eftir aukinni þekkingu á sviði svokallaðra óhefðbundinna aðferða til að nota með hinum hefðbundnu.

Við erum smám saman að átta okkur á því að maðurinn er ein heild og þarf því að meðhöndlast sem slíkur í stað þess að einblína á að halda niðri einkennum sem eru eðlileg leið líkamans til að segja okkur að eitthvað sé í ólagi og að nú þurfum við að gera eitthvað í okkar málum. Það má þó ekki líta þannig á að þeir sem stunda og nema gömlu fræðin séu á nokkurn hátt mótfallnir framþróun á sviði vísinda. Það er langt í frá, enda hefur aukin tækni gefið okkur sem störfum með ilmolíur byr undir báða vængi því stöðugt fjölgar þeim er njóta virðingar á sviði rannsókna, sem eru að komast að því í gegnum vinnu sína hve mikið ilmolíurnar hafa til síns ágætis á sviði lækninga. Olíurnar í dag eru í orðsins fyllstu merkingu teknar í frumeindir sínar og innihald þeirra skoðað og mælt með tilliti til efnafræði. Niðurstöðurnar eru okkur í hag eða samþjöppuð náttúruleg efni sem geta haft mjög jákvæð áhrif á líkama okkar og sál.

Jurtir hafa verið meðvitað notaðar af mönnum í gegnum aldirnar til að auka vellíðan og eru elstu heimildir um 4000 ára gamlar og komnar frá Súmerum. Þekkingin hefur síðan borist áfram kynslóða á milli til okkar daga. Orðið aromatherapy er aftur á móti fyrst notað 1928 í vísindalegri ritgerð franska efnafræðingsins Réne Maurice Gattefosse sem er nefndur faðir nútíma ilmolíumeðferðar. Hann gaf síðan út bók með sama nafni 1937 og er hún enn þann dag í dag biblía margra sem nota ilmolíur af einhverri alvöru.

En hvað er ilmkjarnaolía? Ilmkjarnaolíur eru í raun ekki olíur heldur hreinir ilmkjarnar jurta, oftast fengnir með eimingu eða pressun. Afurðin er samþjappað efni sem sjaldan er notað óþynnt. Allar jurtir innihalda ilmolíur, í mismiklu magni þó, og er það meðal annars skýringin á því hve verð olíanna er mismunandi eftir tegundum. Ástæðan fyrir því að jurtir innihalda olíurnar er talin vera sú að veikist plantan á einn eða annan hátt grípur hún til þeirra sér til heilunar þannig að það má segja að olíurnar séu nokkurs konar apótek plöntunnar. Ilmkjarnarnir eru mjög flóknir að efnasamsetningu sem gerir það að verkum að þær eru fjölhæfar í notkun þ.e. margir efnisþættir spila saman og auka áhrif hvors annars.

Dæmi um lækningarmátt ilmolía er m.a.

• Sótthreinsandi
• Vinna gegn veirum
• Vinna á og koma í veg fyrir bólgur
• Vinna gegn sveppasýkingum
• Auka jafnvægi
• Draga úr streitu
• Efla ónæmiskerfið

og svona mætti lengi telja.

Ilmkjarnaolíur eru unnar úr hinum ýmsu hlutum plantnanna og fer það eftir tegundum hvaðan hún er tekin. Dæmi:

• Blómi (rose, lavender, neroli)
• Tré eða stilkum (Cypress, sandalwood)
• Rót (ginger, valerian, vetiver)
• Berki (cinnamon)
• Laufi (eukalyptus)
• Ávöxtum (lemon, orange)
• Berjum (juniper berry)
• Fræjum (fennel)

Hugtakið aromatherapy má skilgreina sem markvissa meðhöndlun með ilmkjarnaolíum undir eftirliti fagmanns með það að leiðarljósi að bæta eða viðhalda góðri andlegri og/eða líkamlegri heilsu, með því að koma í veg fyrir að einstaklingurinn veikist ásamt því að vinna á ójafnvægi ýmiskonar sem er þegar til staðar.

Til að ná þessum árangri eru olíurnar notaðar á ýmsa vegu. Það fer eftir því hvað og hvern er verið að meðhöndla hverju sinni, hvaða aðferðum er beitt til að koma olíunum á áfangastað eða inní blóðrás líkamans. Algengast er að nota þær til innöndunar en vísindamenn hafa í gegnum kynslóðir gert margar tilraunir til að svara spurningunni um hvernig lykt / ilmur hefur áhrif á okkur og hefur árangur þeirra verið misjafn. Nýlega hafa þó komið fram rannsóknir sem varpa nýju ljósi á þessi fræði þ.e.a.s. lyktarskynið og virkni þess. Leitin að þeim þáttum sem mestu máli skipta hefur leitt rannsóknarmenn að heilastarfseminni, því nefið er aðeins lítill hluti af því ferli að nema lykt.

Lyktarmólikúl berast með innöndun og koma þau fyrst að því sem kallast í íslenskum orðabókum lyktarklumba (olfactory bulb), sem er í raun upphaf lyktartaugarinnar og er staðsett í nefgöngunum á móts við augun. Hún er þakin þunnri himnu sem hefur að geyma milljónir taugafruma. Á þeim eru einskonar bifhár sem geta borið óendanlegt magn upplýsinga. Þessar upplýsingar fást við hverja innöndun eða með öðrum orðum í hvert sinn er við drögum andann finnum við lykt. Ólíkt heyrnarskyni og sjónskyni sem byggist á ljósi og hljóði byggist lykt eingöngu á því að lyktarmólikúl berist að nefi sem samstundist sendir skilaboð til viðkomandi hluta heilans eða limbic-hluta sem stýrir og nemur hvata og taugaboð. Þar snertir ilmurinn strax okkar innsta kjarna áður en heilabörkurinn sem skilgreinir áreiti kemst að. Limbic-hluti heilans hefur yfir boðefnum að ráða s.s. encepalin (dregur úr sársauka og eykur vellíðan), endorfin (hefur svipaða virkni),noradrenalin (örvandi og heldur okkur vakandi), serotonin (slakar og róar). Þannig að limbic hluti heilans sendir þau boðefni um líkamann sem viðkomandi lykt framkallar og örvar.

Dæmi um vandamál sem meðhöndluð eru með innöndunaraðferðinni eru t.d. öndunarfæravandamál, einbeytingarskorturog svefnleysi svo fátt eitt sé nefnt. Dæmi um góðan árangur innöndunarmeðferðar er saga af tilraun sem gerð var á elliheimili í Bretlandi á deild fyrir órólega og illa áttaða einstaklinga og fólst í því að Lavender olía var sett í loftræstikerfi deildarinnar. Mjög fljótlega urðu starfsfólk og aðstandendur vör við töluverða breytingu á líðan vistmanna sem gerði það að verkum að bæði svefnlyfja og róandi lyfjanotkun minnkaði til muna. Einu kvartanirnar varðandi tilraunina voru þær að næturvaktin átti erfitt með að halda sér vakandi.

Annað algengt meðferðarform er ilmolíunudd en með því er framkvæmd tvíþætt vinna. Annarsvegar að koma viðeigandi olíublöndum inní blóðrás í gegnum húð og hinsvegar að vinna á stórum orsakavaldi sjúkdóma í okkar nútíma þjóðfélagi eða streitu. Ósjálfráða taugakerfið getur ekki greint á milli áreita sem við verðum fyrir, hvort þau orsakast af umferðaröngþveiti eða af því að við erum elt af mannýgu nauti og þess vegna bregst líkaminn við á sama hátt. Árásar-flótta viðbragðið (fight or flight syndrom) er fullkomlega eðlilegt viðbragð en brýnt er að við greinum það strax og nýtum orkuna sem það leysir úr læðingi eins og við myndum gera ef við værum á flótta undan nauti. Takist það ekki eða vari það lengi getur það valdið alvarlegri veiklun eða sjúkdómi.

Nýlegar rannsóknir á samvirkni huga og líkama gefa til kynna að við erum í stöðugri viðbragðsstöðu líkt og hlaupari við rásmarkið, þar sem við höfum aðlagast áreitinu. Af þessu leiðir að streituvakar flæða og vöðvar spennast. Ilmolíunudd getur verið hjálplegt á þann hátt að sé það rétt framkvæmt örvar það súrefnisríkt blóðflæði til stífra vöðva. Á sömu forsendum eykur það virkni sogæðakerfis og þ.a.l. losun úrgangs og eiturefna frá líkamanum. Nudd af þessu tagi, framkvæmt af góðum meðhöndlara sem hefur tilfinningu fyrir notalegu umhverfi og gæði snertingar, vekur upp parasympatiska (sef) taugakerfið og framkallar slökun.

Aðrar góðar aðferðir eru t.d. ilmolíuböð en þar eru olíurnar settar út í baðvatn, blandaðar feitum olíum eða rjóma. Þegar meðhöndluð eru afmörkuð svæði á líkamanum eru oft notaðar grisjur vættar í olíublöndum og lagðar á viðkomandi vanda sem gæti stafað af gigt, áverka eða bruna svo eitthvað sé nefnt. Í einstaka tilfella eru olíurnar notaðar óblandaðar beint á húð en það er óráðlegt nema undir eftirliti fagmanns.

Síðast en ekki síst er svo inntaka olíanna um munn en það meðferðarform er ekki á færi nema þeirra sem hafa mikla þekkingu á innihaldi hverrar olíu því sum efni þeirra geta reynst skaðleg þeim sem tekur þau inn. Í öllum þessum meðhöndlunaraðferðum ber að hafa í huga að meira magn notaðra olía hverju sinni þýðir ekki betri eða skjótari árangur þvi margar hverjar geta snúist upp í andhverfu sína séu þær notaðar í of stórum skömmtum. Dæmi um það er Peppermint.

Allar metnaðarfullar meðhöndlanir með ilmolíum eru klæðskerasaumaðar handa hverjum og einum bæði hvað varðar meðferðaraðferðir og val olía því eins og Marguerite Maury, einn af frumkvöðlum í nútíma aromatherapy sagði: ” Til að ná til þess sérstaka í hverjum og einum þurfum við sérstaka aðferð því sérhvert okkar er einstakt skilaboð.” Ekki er alltaf hægt að ábyrgjast góðan árangur þegar meðhöndlað er með ilmolium, þó rétt sé að farið, vegna þess hve gæði þeirra eru misjöfn. Þannig að mikilvægt er að sá metnaður sé til staðar að vinna með góða vöru. Hreinar olíur búa yfir lifandi krafti plantanna sem gefur þeim starfsmögnun og í því felst lækningamáttur þeirra. Gerviefni búa ekki yfir þessum eiginleikum þó þau ilmi eins og útlitið sé áþekkt. Eina ráðið er að skipta við reyndan og trúverðugan seljanda og eiga olíur hans að vera unnar úr lífrænt ræktuðum jurtum þ.e. ræktuðum í jarðvegi sem hefur ekki komist í snertingu við eiturefni í a.m.k. 7 ár, eða villtum jurtum tíndum í sínu náttúrulega umhverfi.

Þó meðhöndlun með ilmkjarnaolíum sé mild og mjúk aðferð, hafa olíurnar styrk til að seilast djúpt í sálartetrið og eru bæði róandi fyrir hugann og upplífgandi fyrir andann. Þar hafa þar af leiðandi óteljandi áhrif á líkamlegu starfsemina.

Ég vona að þessi pistill varpi einhverju ljósi á hvernig við sem vinnum með þessa einstöku náttúruafurð nýtum hana sjálfum okkur og skjólstæðingum okkar til góða.

Margrét Alice Birgisdóttir

Nuddari og ilmkjarnaolíufræðingur